انواع مقالات بر اساس محتوای آن‌ها

آیا تا به حال فکر کرده‌اید مقاله‌ای که می‌نویسید در کدام دسته از مقالات قرار می‌گیرد؟ آیا مقاله ی شما یک مقاله ی پژوهشی است یا ترویجی؟ شاید هم صرفاً یک مقاله ی مروری و یا حتی یک مقاله ی گردآوری باشد؟ شاید بپرسید اهمیت این موضوع چیست و دانستن جواب این سوال‌ها چه کمکی به ما می‌کند؟

اهمیت آن در این است که معلوم می‌کند سطح مقاله ی شما چیست و بنابراین آیا قابل انتشار است یا خیر؟ و اگر قابل انتشار است در کدام دسته یا رتبه از نشریات می‌توان آن را منتشر کرد؟ مثلاً بعضی مقالات را -اگر اصلاً بتوان چاپ کرد- فقط می‌شود در روزنامه‌ها چاپ کرد، چراکه مطلب حالتی عمومی و غیرتخصصی داشته و از نظر موضوع هم چندان ماهیت علمی نداشته و مطلبی اصطلاحاً «مصرفی» یا «دارای تاریخ مصرف»است و بعد از مدتی دیگر ارزش مطالعه ندارد.

اما درعین حال ممکن است کار شما محصول چند ماه مطالعه و تحقیق و پژوهش بوده و بر روی یک موضوع علمی مشخص و تخصصی تمرکز داشته و در آن حوزه به دستاورد و نتیجه ی جدیدی رسیده است، در عین حال نحوه و اصول نگارش آن هم بر اساس قالب‌های تعریف‌شده پژوهشی است. در این صورت این مقاله حتماً متناسب با نشریات علمی پژوهشی است.

پس اگر از همان ابتدا هدفتان را مشخص کنید و انگیزه‌تان از نوشتن یک مقاله و برنامه‌تان برای چاپ آن را مدنظر داشته باشید، قطعاً «نوع» و «قالب» مقاله برایتان مهم خواهد بود.

اما نوشتن مقاله حالت‌ها و قالب‌ها و فرمت‌های مختلفی دارد. مقالات‌ را از چند دیدگاه‌ می‌توان‌ دسته‌بندی‌ کرد. یکی‌ از این‌ دسته‌بندی‌ها می‌تواند بر اساس‌ محتوای‌اطلاعات‌ مقاله‌ باشد که‌ از این‌ منظر مقالات‌ به‌ چهار نوع‌ پژوهشی یا تحقیقی،تحلیلی یا ترویجی‌، مروری،‌ و گردآوری‌ تقسیم‌ می‌شوند:

1- مقاله ی پژوهشی (تحقیقی‌): برگرفته‌ از پژوهشی است‌ که‌ به‌تازگی‌ پایان‌ یافته‌ است‌ و چون‌ متکی‌ بر یافته‌های‌ تحقیقاتی‌ است‌، گزارش‌ تحقیق‌ نیز به‌ آن‌ گفته‌ می‌شود. این نشان می‌دهد که ویژگی منحصر به‌فرد مقاله ی پژوهشی، داشتن یک ایده یا ابتکار یا نتیجه ی کاملاً جدید و تازه است. به عبارت دیگر مقاله ی پژوهشی حاوى ایده یا موضوعىکاملاً نو یافته است، به این معنا که پژوهشگر طى یک کار پژوهشى دقیق، ایده، موضوع،یا روش جدیدى را مطرح مى‌کند و به نتایج کاملاً جدیدى دست مى‌یابد که پیشتر وجود نداشته است.

2- مقاله ی تحلیلی (ترویجی)‌: این‌ نوع‌ مقاله‌ که‌ به‌ نام‌ مقاله ی نظری‌ نیز شناخته‌ می‌شود،تحقیقی‌ است‌ که‌ مؤلف‌ با استفاده‌ از منابع‌ پژوهشی‌ پیشین‌، نظریه ی خاصی‌ را در حوزه ی‌ کار خود مطرح‌ می‌نماید. در این‌ نوع‌ مقاله‌ نویسنده‌ ممکن‌ است‌ نظریه‌های‌ قبلی‌ را گسترش‌ دهد، آن‌ها را با استفاده‌ از شواهد استحکام‌ بخشد، آن‌ها را به‌ شکل‌ دیگری‌ بیان‌ کند یا آن‌ها را مورد تأمل‌ و تردید قرار دهد. بنابراین مشخص است که در این نوع از مقاله، نویسنده موضوع یا ایده‌اى را که وجود دارد، از جنبه یا جنبه‌هایى معمولاً جدید مورد تجزیه و تحلیل قرار مى‌دهد و نتایج مشخصى از تجزیه و تحلیل انجام‌شده،ارائه مى‌کند که تازگى دارد.

3- مقاله ی مروری (تألیفی)‌: ویژگی خاص مقالات مروری این است که برخلاف انواع پژوهشی و تحلیلی، حاوی یک ایده و دیدگاه جدید نیستند، بلکه کار آن‌ها پرورش ایده‌ای است کهاز پیش وجود داشته است. در این نوع مقاله، نویسنده با مطالعه ی متون علمی، مطالبى را درباره ی یک ایده یا موضوع از منابع مختلف، گرد‌آورى مى‌کند و سپس مقاله را باساختارى جدید و طرح نتیجه‌گیرى‌هاى مشخص و گاه همراه با اعلام نظر، تنظیم و تألیف مى‌نماید. بنابراین می‌توان گفت که این‌ مقاله‌ به‌ تحلیل‌ کلان‌ و ارزیابی‌انتقادی‌ نوشته‌هایی‌ می‌پردازد که‌ قبلاً منتشر شده‌ است‌. مؤلف‌ مقاله ی‌ مروری‌ از طریق‌ مقوله‌بندی‌، یکپارچه‌سازی‌، و ارزشیابی‌ متون‌ منتشر شده ی پیشین‌، سیرپیشرفت‌ پژوهش‌های‌ جاری‌ را در جهت‌ روشن‌ ساختن‌ مسئله‌ای‌ مشخص‌ دنبال‌ می‌کند.

4- مقاله ی گردآوری‌: این‌ نوع‌ مقاله‌ صرفاً به‌ گردآوری‌ و انعکاس‌ دیدگاه‌های مختلف‌ مندرج‌ در نوشته‌های‌ مرتبط‌ با موضوعی‌ خاص‌ می‌پردازد و در واقع‌ کار تازه‌ای‌ را عرضه‌نمی‌کند. در این نوع مقاله که معمولاً گزارش بررسى‌هاى آزمایشگاهى و یا مطالعات آمارى در یک موضوع است، نویسنده ضمن استفاده از روش‌هاى موجود در مطالعه ی موضوع،نتایج مطالعه خود را گزارش مى‌کند. معمولاً نتایج به کمک آمار و ارقام بیان مى‌شوند.تفاوت‌ آن‌ با مقاله‌ تحلیلی‌ این‌ است‌ که‌ به‌ ارائه‌ نظریه ی جدیدی‌ منتهی‌ نمی‌شود و نیز با مقاله ی مروری‌ این‌ تفاوت‌ را دارد که‌ الزاماً به‌ سنجش‌ و ارزیابی‌کلیه‌ آثار قبلی‌ نمی‌پردازد. البته باید این را هم اضافه کنیم که چنانچه در این نوع از مقاله از روش‌هاى معتبر و علمى تحلیل آمارى استفاده شود و نتایج ارائه‌شدههم تازگى داشته باشد، مى‌توان آن را یک مقاله ی تحلیلی هم به شمار آورد.

البته‌ علاوه‌ بر 4مورد ذکر شده‌، گونه‌های‌ دیگری‌ از نوشته‌های‌ مجلات‌ وجود دارند که‌ از فراوانی‌کمتری‌ برخوردارند؛ نظیر یاداشت‌های‌ انتقادی‌، نقد و بررسی‌، گزارش‌ کوتاه‌ و غیره که‌ چنداندر چارچوبموضوعی که مورد بحثماست نمی‌گنجند.